Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει τις επιπτώσεις που θα έχει στη ζωή μας η πανδημία του νέου κορωνοϊού;

Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια πώς θα είναι ο κόσμος μετά από αυτή τη δοκιμασία, ωστόσο μέρα με τη μέρα ο καθένας ατομικά ή συλλογικά αρχίζει ήδη να βιώνει αλλαγές, κάποιες αναμενόμενες και κάποιες άλλες πρωτόγνωρες.

Για τη γενιά των millennials, που ανδρώθηκε την εποχή της πληροφορίας και σημαδεύτηκε από το διαδίκτυο και τα social media, ήρθε η στιγμή να εξαργυρώσει όλη αυτή την επένδυση που εναπόθεσε στην τεχνολογία. Η αφορμή είναι μια δραματική συνθήκη που υπενθύμισε στον άνθρωπο ότι πάντα κάτι θα διαφεύγει της επιστήμης από την ουσία της φύσης και του ανθρώπου, όσο κι αν αυτή προχωρήσει. Από την άλλη, ακριβώς εξαιτίας αυτής της προόδου της τεχνολογίας, κατέστη εφικτό να μην παραλύσει εξ ολοκλήρου η ανθρώπινη δραστηριότητα εξαιτίας της πανδημίας.

Η παραπάνω διαπίστωση έρχεται να μας υπενθυμίσει την πολυπλοκότητα των κοινωνικών φαινομένων. Προσπαθώντας να αντιμετωπίσουμε τα νέα δεδομένα τόσο εμείς όσο και τα παιδιά μας, έχουμε καταφύγει σε μια οθόνη είτε για ψυχαγωγία είτε για ενημέρωση είτε για να συνεχίσουμε, για όσους είναι δυνατόν με αυτόν τον τρόπο, την εργασία μας. Ενδέχεται για αρκετό καιρό ο κυριότερος τρόπος επικοινωνίας με τους άλλους να είναι η οθόνη και καλούμαστε πλέον να αντιμετωπίσουμε αυτή τη νέα πρόκληση: μια διαφορετική ρουτίνα που πιθανόν να δημιουργήσει ένα φορτισμένο κλίμα μέσα στο πλαίσιο της οικογένειας.

Η Διάδραση ως ένας φορέας που ασχολείται με το φαινόμενο του εθισμού στις οθόνες δε θα μπορούσε να μην αφουγκραστεί τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με αυτή την πρωτοφανή κατάσταση. Η τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης της Διάδρασης όλον αυτό τον καιρό λαμβάνει πλήθος τηλεφωνημάτων κυρίως από ανήσυχους γονείς που εκφράζουν προβληματισμούς σχετικά με την διαχείριση της αναγκαστικής -και αναγκαίας πλέον- έκθεσης των παιδιών τους σε κάθε είδους οθόνη.

Αυτή είναι τώρα το μέσο για να συνεχίσουν τη μελέτη τους, την κοινωνική τους ζωή, την ψυχαγωγία τους.

Που σταματά όμως αυτό, αναρωτιούνται;

Στον αντίποδα όλων αυτών των τηλεφωνικών αιτημάτων υπήρξε κι ένα αίτημα ολότελα διαφορετικό. Ένας πατέρας επικοινώνησε μαζί μας για να εκφράσει την αγωνία μήπως πρέπει να προσφέρει λίγη παραπάνω οθόνη στον 8χρονο γιο του! Στην προ Covid-19 εποχή το αγόρι είχε μια αρκετά οριοθετημένη πρόσβαση σε οθόνες. Είχε όμως και τις υπόλοιπες δραστηριότητές η διακοπή των οποίων του προκαλεί τώρα έντονη θλίψη και τον ωθεί στην απομόνωση, όντας επιπλέον και το μοναδικό παιδί της οικογένειας.
Αυτή η περίπτωση, ακόμα κι αν ήταν η μοναδική, θα ήταν αρκετή για να καταδείξει ότι κανένα αντικείμενο και καμιά συνθήκη δεν έχουν μόνο μια διάσταση. Ο κόσμος και τα αντικείμενά του δεν έχουν παρά μόνο τις ιδιότητες που εμείς οι ίδιοι τους δίνουμε.

Που βρίσκεται λοιπόν το όριο μεταξύ ορθής και παθολογικής χρήσης της οθόνης στην εποχή της καραντίνας και του κορωνοϊού;

Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πώς αυτή η νέα πανδημία παίζει τον ρόλο του καταλύτη σε ήδη παγιωμένες μορφές δράσης και συμπεριφοράς. Με όρους χημείας, ο καταλύτης είναι μια ουσία που αυξάνει την ταχύτητα μιας αντίδρασης, χωρίς όμως να αλλάζει τη δομή των στοιχείων της. Επιταχύνει τη διεργασία χωρίς ουσιαστικά να τροποποιεί τα συστατικά της.

Η αναγκαστική λοιπόν παραμονή στο σπίτι εξ αιτίας του κορωνοϊού και η αναπόφευκτα αυξημένη επαφή με την οθόνη σπάνια θα αποτελέσει την πρωτογενή αιτία για ένα παιδί ή ενήλικο να εθιστεί σε αυτήν και τα παράγωγά της. Πιο πιθανόν είναι να λειτουργήσει ως καταλύτης σε ένα σύστημα σχέσεων όπου η θέση των επιμέρους στοιχείων αυτού του συστήματος είναι από καιρό αποφασισμένη.

Ασφαλώς αυτό δε σημαίνει ότι στεκόμαστε μοιρολατρικά απέναντι σε κάτι ως τετελεσμένο γεγονός. Αντίθετα, χρειάζεται να είμαστε σε επαγρύπνηση ώστε να αναγνωρίζουμε κάθε φορά που βρίσκεται η αιτία και που η αφορμή στην εκδήλωση των φαινομένων. Η γνώση αυτή θα μας οδηγήσει στο επίπεδο που πρέπει να παρέμβουμε και τους παράγοντες που πρέπει να τροποποιήσουμε ώστε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά αυτό που εμφανίζεται ως εθισμός στην οθόνη.
Ο Ζακ Λακάν, Γάλλος ψυχίατρος και ψυχαναλυτής, είχε αφισοκολλήσει στον τοίχο της αίθουσας εφημερίας στο νοσοκομείο που εργαζόταν τη φράση Δεν γίνεται τρελός όποιος θέλει. Παραφράζοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι Δεν εθίζεται όποιος θέλει, δεν είναι ο εθισμός στην οθόνη η άμεση συνεπαγωγή της αυξημένης χρήσης της λόγω της καραντίνας. Αυτό που θα φωτιστεί είναι η σχέση που ήδη έχουμε με την οθόνη και εναπόκειται στον καθένα πώς θα χρησιμοποιήσει αυτή τη γνώση.

Η οθόνη ενδεχομένως να μην μπορεί να κάνει πολλά για να επιδεινώσει ή να βελτιώσει τη θεμελιακή και υπαρξιακή μοναξιά που βιώνει από την αρχή της ζωής του το ανθρώπινο ον. Τουλάχιστον όμως ας μη γίνει η αφορμή να είμαστε εκτός από μόνοι και απομονωμένοι.

Γιατί η οθόνη είναι απλά ένα μέσο για να συνεχιστεί η ζωή, όχι η ίδια η ζωή.